Το πρόβλημα της υπογονιμότητας είναι πολύ συχνό. Μόνο στην Ευρώπη, η συχνότητα της υπογονιμότητας είναι περίπου 14% (σύμφωνα με τα στοιχεία του National Collaborating Centre for Women's and Children's Health). Υπολογίζεται πως στο 40-50% των υπογόνιμων ζευγαριών το πρόβλημα εντοπίζεται στον άντρα αποκλειστικά ή και σε συνδυασμό με αναπαραγωγικά προβλήματα και της συντρόφου του. Το κακό είναι ότι οι παθήσεις που προκαλούν υπογονιμότητα στον άντρα δεν δίνουν κατά κανόνα συμπτώματα κι έτσι αναγνωρίζονται μόνο μετά από άκαρπη προσπάθεια του ζευγαριού για τεκνοποίηση.
Από το Ινστιτούτο Μελέτης Ουρολογικών Παθήσεων.
Το πρόβλημα της υπογονιμότητας είναι πολύ συχνό. Μόνο στην Ευρώπη, η συχνότητα της υπογονιμότητας είναι περίπου 14% (σύμφωνα με τα στοιχεία του National Collaborating Centre for Women's and Children's Health). Υπολογίζεται πως στο 40-50% των υπογόνιμων ζευγαριών το πρόβλημα εντοπίζεται στον άντρα αποκλειστικά ή και σε συνδυασμό με αναπαραγωγικά προβλήματα και της συντρόφου του. Το κακό είναι ότι οι παθήσεις που προκαλούν υπογονιμότητα στον άντρα δεν δίνουν κατά κανόνα συμπτώματα κι έτσι αναγνωρίζονται μόνο μετά από άκαρπη προσπάθεια του ζευγαριού για τεκνοποίηση.
Από το Ινστιτούτο Μελέτης Ουρολογικών Παθήσεων.
1. Παχυσαρκία
Το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία (δείκτης μάζας σώματος < 20kg/m2) επηρεάζουν αρνητικά τις παραμέτρους του σπέρματος. Πιθανοί λόγοι, η επίδραση του λίπους σε μία σειρά από ορμόνες και πεπτίδια, όπως η διαταραχή της σχέσης ανδρογόνων/οιστρογόνων. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αυξημένο σωματικό βάρος, έχει βρεθεί πως, όταν τελικά ο δείκτης μάζας σώματος ξεπεράσει το 25-30 kg/m2, υπάρχουν σημαντικές αλλοιώσεις τόσο στην μορφολογία των σπερματοζωαρίων όσο και στο γενετικό υλικό (στο DNA) που μεταφέρουν.
2. Κάπνισμα και εξαρτησιογόνες ουσίες
Γνωρίζουμε πως ο καπνός αλλά και τα προϊόντα της καύσης του λευκού χαρτιού που τον περικλείει έχουν βλαπτική επίδραση στην γονιμότητα ενός άντρα. Έτσι, υπάρχουν αρκετές μελέτες δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, που αποδεικνύουν πως το κάπνισμα και οι εισπνεόμενες ουσίες προκαλούν το λεγόμενο «οξειδωτικό stress» και βλάπτουν τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος, ακόμη και αν οι παράμετροι του σπέρματος είναι φυσιολογικές. Στους καπνιστές 20 τσιγάρων ημερησίως και πάνω, έχει βρεθεί ότι τα σπερματοζωάρια δεν μπορούν να «κολλήσουν» πάνω στο ωάριο – ακόμη και βλάβες στο DNA έχουν παρατηρηθεί, δηλαδή το γενετικό υλικό. Οι επιπτώσεις είναι πολύ σημαντικότερες στους άντρες που δεν έχουν φυσιολογικές παραμέτρους σπέρματος, αφού το κάπνισμα επιδεινώνει τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Και μην ξεχνάμε ότι ο όρχις διαθέτει υποδοχείς νικοτίνης, αλλά και κανναβιδοειδών, και επομένως αρνητική επίπτωση έχουν και η μαριχουάνα και η κάνναβις. Επίσης, η κοκαΐνη επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα, αφού μειώνει την κινητικότητα και διαταράσσει τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η διακοπή του καπνίσματος και χρήσης ουσιών αναστρέφει αυτήν την κατάσταση.
3. Κινητό τηλέφωνο και άλλες ακτινοβολίες
Πολλά ακούμε, αλλά λίγα γνωρίζουμε για το θέμα, αφού δυστυχώς υπάρχει μόνο μία επιστημονική μελέτη που δείχνει πως η πολύωρη χρήση του κινητού μπορεί να επηρεάσει σημαντικότατα τη γονιμότητα των αντρών. Βέβαια, ήδη ήταν γνωστό πως κάθε είδους έντονη και πολύωρη ακτινοβολία μπορεί να βλάψει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων. Αυτός, εξάλλου, είναι και ο λόγος για τον οποίο αποτελεί πάγια πλέον τακτική για την ιατρική κοινότητα η κρυοσυντήρηση του σπέρματος των αντρών με καρκίνο πριν από την έναρξη της ακτινοθεραπείας/χημειοθεραπείας τους, αλλά και όσων έχουν πτώση της ποιότητας του σπέρματος και δεν βρίσκονται ακόμη σε προσπάθεια τεκνοποίησης.
4. Διατροφή
Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την αναπαραγωγική υγεία ενός άντρα. Αντιοξειδωτική δράση έχουν οι πλούσιες τροφές σε βιταμίνη Α (όπως το τυρί), σε βιταμίνη C (εσπεριδοειδή) και σε βιταμίνη Ε (ηλιόσποροι), καθώς επίσης τα τρόφιμα πλούσια σε ωμέγα 3 λιπαρά (ψάρια), σε ψευδάργυρο (στρείδια) και σε φολικό οξύ (μπρόκολο). Τέλος, φασόλια και αγκινάρες έχουν υψηλές συγκεντρώσεις αντιοξειδωτικών.
5. Συμπληρώματα άγνωστης προέλευσης και αναβολικά
Τα συμπληρώματα, πολλές φορές, περιέχουν ουσίες βλαβερές και για τη γονιμότητα και πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά τη σύσταση γιατρού. Και, φυσικά, όπως επανειλημμένως έχει τονιστεί, ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της γονιμότητας είναι η χρήση αναβολικών από τους άντρες! Τα αναβολικά και ιδιαίτερα η χορήγηση τεστοστερόνης διακόπτει τη σπερματογένεση και προκαλεί τεράστιες ορμονικές μεταβολές. Τελευταίες μελέτες, επίσης, έχουν δείξει πως ο ζεστός καφές ή το τσάι, που σερβίρονται σε πλαστικά ποτήρια, προκαλούν την παραγωγή οιστρογόνων που με καθημερινή συχνή χρήση βλάπτουν τη γονιμότητα.
6. Αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων
Αν αντιλαμβάνονταν τα μηνύματα του σώματός τους, οι άντρες θα φρόντιζαν, ώστε οι όρχεις να μην εκτίθενται σε μεγάλες θερμοκρασίες. Ενώ οι ωοθήκες στις γυναίκες βρίσκονται προστατευμένες στο εσωτερικό του σώματός τους, οι όρχεις βρίσκονται έξω από το σώμα. Και αυτό όχι για αισθητικούς λόγους, αλλά λειτουργικούς. Η θερμοκρασία τους πρέπει να είναι χαμηλότερη από αυτήν του υπόλοιπου σώματος, για να λειτουργούν! Έτσι, οτιδήποτε διαταράσσει αυτήν τη θερμοκρασιακή διαφορά μπορεί να βλάψει την αντρική γονιμότητα (γι’ αυτό και στα παιδιά που έχουν κρυψορχία, δηλαδή οι όρχεις παραμένουν μέσα στο σώμα, πρέπει να παρέμβουμε νωρίς και να αποκαταστήσουμε τη θέση τους στο όσχεο). Αρνητικοί παράγοντες είναι η παχυσαρκία, η καθιστική εργασία, τα στενά εσώρουχα, που είτε δεν αποτελούνται αποκλειστικά από βαμβάκι είτε φέρνουν τους όρχεις σε στενή επαφή με το θερμότερο ανθρώπινο σώμα, τα στενά παντελόνια αλλά και η πολύωρη χρήση των laptops (η θερμοκρασία τους μπορεί να φτάσει τους 70ο C) – όταν τους έχει κανείς στα γόνατά του, εκπέμπουν τη θερμότητα στους όρχεις. Μελέτες έχουν δείξει αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων από χρήση φορητών υπολογιστών στα γόνατα κατά 2-3ο C, που είναι ικανή να περιορίσει τη σπερματογένεση. Όλα αυτά δίνουν μία καλή ιδέα για το πώς πολλές καθημερινές συνήθειες μπορεί να βλάψουν την αντρική γονιμότητα. Φαρδιά εσώρουχα και παντελόνια, συχνά διαλείμματα στους εργαζόμενους σε καθιστική θέση είναι απλές συμβουλές γονιμότητας. Επίσης, μία συχνή πάθηση, η κισροκήλη, που διαγιγνώσκεται στο 15-20% των αντρών, θεωρείται ότι έχει αρνητική επίδραση στο σπέρμα και λόγω αύξησης της θερμοκρασίας στους όρχεις. Το 40% των αντρών με κιρσοκήλη θα έχουν επηρεασμένες παραμέτρους σπέρματος. Η αντιμετώπιση της κιρσοκήλης είναι χειρουργική. Σήμερα, εφαρμόζεται η μικροχειρουργική θεραπεία, που είναι και πιο αποτελεσματική, με ελάχιστες επιπλοκές, και πρακτικά δεν έχει επίπτωση στον ασθενή, αφού επανέρχεται την επόμενη ημέρα από το χειρουργείο στις ασχολίες του.
7. Λοιμώξεις
Στους κινδύνους που πιθανόν μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα, όπως πλέον είναι γνωστό, υπεισέρχονται τόσο τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα όσο και η ύπαρξη διάφορων μικροοργανισμών που δεν μπορούν φυσικά να ανιχνευθούν με μία απλή παρατήρηση στο μικροσκόπιο. Οι N. gonorrhoeae, C. trachomatis, Trichomonas vaginalis, Ureaplasma urealiticum, είναι μερικοί μόνο από τους μικροοργανισμοίαυτούς που, για το καλό της γονιμότητας, δεν θα ήταν καλό να ανιχνεύονται στο σπερματικό υγρό! Η ύπαρξή τους ή οι φλεγμονές των γεννητικών οργάνων (π.χ. προστατίτιδα, επιδιδυμίτιδα) που είναι δυνατόν να προκαλέσουν έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή στην ποιότητα του σπέρματος. Πολλές φορές, οι λοιμώξεις αυτές γίνονται χρόνιες και δεν δίνουν συμπτώματα. Γι' αυτό πρέπει κάθε άτυπη ενόχληση στη γενετική περιοχή να διερευνάται. Και δεν είναι μόνο αυτό: μία χρόνια λοίμωξη σε έναν άντρα μπορεί να οδηγήσει στην απόφραξη των πόρων από όπου μεταφέρονται τα σπερματοζωάρια και συνεπώς μπορεί μεν να παράγονται φυσιολογικά, αλλά ίσως δεν καταφέρνουν να φτάσουν στην ουρήθρα (αποφρακτική αζωοσπερμία).
8. Τραυματισμοί γεννητικών οργάνων
Τραυματισμοί των όρχεων που μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής, εάν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, μπορεί να έχουν συνέπειες στη γονιμότητα μακροπρόθεσμα. Μπορεί όλοι να μιλούν για τη σημασία της άσκησης στη διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης, ωστόσο η αντρική γονιμότητα και πιο συγκεκριμένα οι όρχεις μπορεί να «τραυματιστούν» κατά τη διάρκεια αθλημάτων, όπως οι πολεμικές τέχνες αλλά και η ποδηλασία και η ιππασία, εφόσον οι όρχεις δεν προστατεύονται. Η χρήση σπασουάρ κατά την άσκηση, ενός ειδικού τύπου εσωρούχου που διατίθεται σε καταστήματα αθλητικών ειδών, προστατεύει τους όρχεις.
9. Κιρσοκήλη
Η κιρσοκήλη είναι ένα πολύ συχνό αίτιο αντρικής υπογονιμότητας. Και μάλιστα ύπουλο, αφού δεν δίνει συμπτώματα. Πρόκειται για διάταση και ανεπάρκεια των φλεβών των όρχεων (αντίστοιχο με τους κιρσούς στα κάτω άκρα), με αποτέλεσμα διαταραχή στη λειτουργία των όρχεων. Η κιρσοκήλη επιδρά αργά και πολλοί άντρες με κιρσοκήλη, εάν τεκνοποιήσουν σε νέα ηλικία, δεν θα έχουν πρόβλημα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, η κιρσοκήλη παρουσιάζεται και σε παιδιά, με αποτέλεσμα την αδυναμία περαιτέρω ανάπτυξης των όρχεων. Η αντιμετώπιση είναι χειρουργική (η πλέον αξιόπιστη μέθοδος είναι η μικροχειρουργική), τα δε αποτελέσματα εξαρτώνται από το πόσο επηρεασμένες είναι οι παράμετροι του σπέρματος πριν από την εγχείρηση.
10. Ηλικία
Αν και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα χρόνια δεν μετρούν στους άντρες παρά μόνο στις γυναίκες, αυτό δεν είναι απόλυτα ακριβές. Οι παράμετροι του σπέρματος μειώνονται με τα χρόνια και μελέτες από τράπεζες σπέρματος έχουν δείξει ότι, μετά τα 40 έτη, η μείωση είναι αισθητή. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι ένας άντρας στα 50 ή 60 δεν μπορεί να γονιμοποιήσει, αλλά σίγουρα θα είναι πιο δύσκολη η σύλληψη. Αυτό, φυσικά, εξαρτάται από τη γενικότερη υγεία του και από το πόσο έχει εκτεθεί στα προαναφερθέντα που παίζουν αρνητικό ρόλο στη γονιμότητα. Εδώ κρύβεται και η απάντηση στην τυπική ερώτηση των αντρών που έχουν τεκνοποιήσει στο παρελθόν, αλλά 5, 10 ή 15 χρόνια μετά τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού παρουσιάζουν πρόβλημα γονιμότητας.
Τα μυστικά αυτά δείχνουν και τους τρόπους πρόληψης που θα βοηθήσουν κάθε άντρα να διατηρήσει τη γονιμότητά του σε καλύτερο επίπεδο. Πάντως, πριν αρχίσει τις προσπάθειες για σύλληψη, καλό είναι κάθε άντρας να κάνει μία εξέταση σπέρματος σε ένα κέντρο γονιμότητας ή ειδικό εργαστήριο, μαζί με καλλιέργεια σπέρματος, για τη διάγνωση τυχόν λοίμωξης και με τα αποτελέσματα να επισκεφτεί ειδικό Ουρολόγο/Ανδρολόγο.
